Często spotykana gutacja to zjawisko wydzielania kropel (przez specjalne struktury, zwane hydatodami) wodnych roztworów związków organicznych i soli mineralnych przez rośliny i grzyby. Te podobne do dysz komórki są zwykle umiejscowione wokół krawędzi lub wierzchołków liści, na powierzchni liścia lub w miejscach połączeń między liśćmi a łodygami.
Kiedy występuje gutacja?
Zjawisko gutacji można zaobserwować w sytuacji, gdy roślina ma dostęp do dużych ilości wody w glebie oraz w warunkach środowiskowych niesprzyjających transpiracji (wysoka wilgotność powietrza) wskutek parcia korzeniowego. Takie warunki najczęściej mają miejsce wtedy, gdy po ciepłym dniu następuje chłodna noc, gdyż wilgotność powietrza jest bliska zeru i transpiracja ulega zahamowaniu.
Gutacja pomaga pozbyć się nadmiaru turgoru (stan napięcia ściany komórkowej w wyniku działania na nią ciśnienia hydrostatycznego wewnątrz komórki) i niektórych soli.
Rosa? Niekoniecznie!
Efekt procesu gutacji często mylony jest z… rosą, która powstaje na powierzchni rośliny w wyniku kondensacji wilgoci w powietrzu. Do gutacji podobne jest również zjawisko nazywane potocznie “płaczem roślin”, czyli wyciekaniem wodnistego soku (jest to woda z solami mineralnymi i cukrem, którą jest wypychana parciem korzeniowym) z uszkodzonej tkanki naczyniowej. Szczególnie na wiosnę przy nacięciu pnia brzozy wycieka jej znaczna ilość soku (woda brzozowa). Zjawisko ustaje po rozwinięciu się liści. W zjawisku gutacji odpowiedzialne za wydzielanie płynu jest dodatnie ciśnienie wywoływane aktywnym pobieraniem wody przez korzenie.
Transpiracja vs. Gutacja
Transpiracja to proces polegający na wyparowywaniu wody poprzez aparaty szparkowe, znajdujące się w skórce zazwyczaj po spodniej stronie rośliny lub poprzez specjalne wytwory skórki jak na przykład żywe włoski zwiększające powierzchnię parowania (nie należy ich mylić z kutnerem, który zbudowany jest z martwych włosków i pełni u roślin funkcję zupełnie odwrotną).
Transpiracja ma na celu ochłodzenie rośliny (woda zamieniając się w parę pobiera z tkanek energię cieplną), oddanie nadmiaru wody, ale także wytwarzanie siły ssącej wodę z korzeni. Miejscem przenikania wody z gleby do korzeni rośliny są włośniki, wyspecjalizowane w pobieraniu wody i soli mineralnych. Każdy ubytek wody jest uzupełniany przez korzenie.
Straty wodne
Badania wykazują, że aż ponad 90% wody zużywanej przez większość roślin ze strefy umiarkowanej jest tracone do atmosfery przez transpirację.
Oedema
Co się jednak dzieje kiedy gospodarka wodna zostaje zachwiana i za sprawą parcia korzeniowego i dyfuzji pobrane zostaje więcej wody, niż roślina ma możliwość zużyć do fotosyntezy lub odparować? Dochodzi wtedy do gromadzenia się płynów w tkankach, zwłaszcza w liściach. Powstaje wtedy tak zwana oedema (opuchlizna liściowa), w zależności od gatunku rośliny, objawia się pęcherzykami na powierzchni liścia, brązowymi plamkami lub charakterystycznym rozmoczeniem jego struktury.
Jak leczyć?
Pamiętajmy, że oedema nie jest chorobą rośliny, a jedynie sygnałem o nieprawidłowościach w gospodarce wodnej.
Najrozsądniejszym rozwiązaniem jest zmniejszenie wilgotności wokół rośliny w celu przywrócenia naturalnych procesów odprowadzania nadmiarów wody oraz chronienie jej przed intensywnym nasłonecznieniem. Należy pamiętać, że również rośliny z deficytem potasu i wapnia są bardziej wrażliwe na to zjawisko.