Szarańcza wędrowna (Locusta migratoria) to owad niemal mityczny. Kojarzony jest z klęską i głodem, z czymś bardzo groźnym, złym. Nie na darmo jest wymieniany w Biblii jako jedna z plag, która spłynęła na Egipt (Stary Testament, Księga Wyjścia).
Pierwsze przypadki w Polsce
Być może trudno niektórym uwierzyć w to, ale szarańcza wędrowna występowała w Polsce już w 1711 roku. W Zwierzyńcu na Lubelszczyźnie znajduje się pomnik upamiętniający to wydarzenie, na którym można nawet przeczytać, ile owadów wówczas zabito. Jak wskazuje napis “Wyniszczono szarańczy żywej korcy 656”. Skoro 1 korzec warszawski to 120,6 litra (ten korzec z racji bliskości do Lubelszczyzny należałoby zastosować) to by oznaczało, że zniszczono ponad 78 000 litrów szarańczy, co pokazuje, że musiało jej wówczas sporo się pojawić.
Tworzenie się roju
Szarańcza wędrowna charakteryzuje się występowaniem formy samotnej i formy gromadnej (stadnej – migracyjnej). Obie formy różnią się wyglądem osobników, ale i zachowaniem. Głównym czynnikiem wywołującym przejście z fazy samotnej do migracyjnej jest zagęszczenie populacji osobników młodocianych (tzw. nimf). To zagęszczenie często wiąże się z brakiem pokarmu – pojawia się głód, który stymuluje owady do poszukiwania nowych miejsc, ale pojawia się też i aspekt stricte biologicznych zmian jakie zachodzą u owadów, a które sprawiają, że rój zaczyna lecieć pustosząc po drodze roślinność.
Badania pokazują, że szarańczaki zbijają się w masę, co powoduje u nich podekscytowanie. Dotykające się owady, skaczące po sobie, ocierające się o siebie wydzielają hormony. Dodatkowo ciekawe jest to, co zmusza szarańczę do migracji – otóż chronią się one częściowo przed kanibalizmem – oznacza to, że owad pierwszy ucieka przed znajdującym się za nim, a ten przed następnym, itd…tworzy się wówczas ruch. Dlaczego tak się dzieje? – otóż chodzi o białko – szarańcza go potrzebuje, stąd po zjedzeniu roślin na danym obszarze zaczęłyby się zjadać nawzajem. Kierunek lotu owadów zwykle jest przypadkowy np. zależy od prądów wiatru.
Obecność szarańczy w Polsce
Wbrew powszechnemu przekonaniu szarańcza wędrowna już występuje w Polsce, choć w formie rozproszonej i “niegroźnej”. Nie tworzy jeszcze rojów, jednak jej pojedyncze wystąpienia są potwierdzone naukowo. Między 2001 a 2017 rokiem odnotowano jej obecność w co najmniej 14 lokalizacjach na terenie kraju, głównie w południowo-wschodniej Polsce.
Czy hodowla może być źródłem zagrożenia?
W Polsce istnieją hodowle szarańczy (zarówno wędrownej, jak i pustynnej) przeznaczone na karmę dla gadów i ptaków egzotycznych. Jeśli płodne osobniki wydostałyby się na wolność i trafiłyby na odpowiednie warunki, mogłoby dojść do ich udomowienia w środowisku naturalnym.
Obecnie ryzyko masowego pojawu szarańczy w Polsce jest niskie, jednak z roku na rok wzrasta. Otwarta granica klimatyczna, wzrost temperatur i niestabilne warunki pogodowe to czynniki, które mogą doprowadzić do pojawienia się rojów w przyszłości – najpierw lokalnych, potem może i ogólnokrajowych.
Najważniejsze jest dziś rozwijanie systemów monitoringu i edukowanie społeczeństwa. Wiele osób myli szarańczę z naszym rodzimym pasikonikiem zielonym, który jest pożytecznym drapieżnikiem, a nie szkodnikiem.