Bukszpan jest bardzo odporny na niesprzyjające warunki pogodowe, dlatego stał się symbolem trwałości życia. W wielkanocnym koszyku nie może zabraknąć gałązki bukszpanu – to tradycyjny element i zielony akcent, który oznacza nieśmiertelność, urodzaj i pomyślność.
Bukszpan (grynszpan) to rodzaj zimozielonych drzew i krzewów z rodziny bukszpanowatych, występuje głównie w obszarze klimatu tropikalnego i podzwrotnikowego Afryki Południowej, Ameryki Środkowej i Karaibów, kilka tylko gatunków występuje w obszarach klimatu umiarkowanego Azji i Europy. Gatunkiem najczęściej uprawianym w Polsce jest Buxus sempervirens.
Bukszpan jest jednym z najbardziej wszechstronnych krzewów, nadający ogrodowi wyrazisty charakter – wiecznie zielone krzewy mogą być kształtowane w ciasno przycięte geometryczne formy lub baśniowe kształty zwierząt, ludzi czy rzeczy. Ich naturalnie szybki przyrost oraz niebywała wytrzymałość na regularne strzyżenie, czyni je idealnymi krzewami także do tworzenia żywopłotów i ścian zieleni, które dzielą ogród na strefy.
Mnogość odmian
Obecnie istnieje ponad 200 rodzajów bukszpanu, z czego nieco ponad 140 dostępnych na rynku, nadających się do hodowli. Amerykańskie i angielskie odmiany Buxus są dwoma najbardziej rozpowszechnionymi gatunkami sprzedawanymi w sklepach ogrodniczych.
Sadzenie
Sadzenie odbywa się zazwyczaj jesienią lub późną zimą do wczesnej wiosny. Różne odmiany mają różne potrzeby i odporność na zimno, więc miejsce przeznaczone na bukszpan należy dobierać ściśle do konkretnej odmiany. Wspólną cechą tych krzewów jest to, że nie tolerują stojącej wody ani zbyt mokrej gleby, więc należy upewnić się, że wyselekcjonowane miejsce jest dobrze odwodnione.
Najczęstszym problemem jest brązowienie (żółknięcie) liści na skutek zbyt dużej ekspozycji na słońce lub wiatr. W celu utrzymania najlepszego zdrowia i wyglądu krzewów, należy zapewnić im ochronę przed zimowym wiatrem i letnim słońcem oraz unikać sadzenia bukszpanu w południowo-zachodniej ekspozycji.
Bukszpan jest niezwykle elastyczny i może dostosować się do różnych rodzajów gleby (idealne pH gleby mieści się w przedziale 6,5–7) – pod warunkiem, że roślina ma zapewnione dobre odprowadzanie nadmiaru wody.
Nawożenie
Zalecane jest stosowanie uniwersalnego nawozu na wiosnę, aby przyspieszyć wzrost liści, a jesienią ponownie, aby pobudzić wzrost korzeni.
Uwaga: pamiętaj o stosowaniu się do wskazań na opakowaniu – płytki system korzeniowy krzewu może zostać uszkodzony przez nadmierne nawożenie.
Bukszpan w czasie wegetacji intensywnie rośnie i jego właściwe dokarmienie warunkuje roślinie doskonały wygląd i żywotność oraz intensywny kolor liści. Niezbędne jest zarówno odpowiednio żyzne podłoże, jak i systematyczne nawożenie doglebowe nawozem w płynie (co dwa tygodnie od momentu rozpoczęcia wzrostu) i co jakiś czas dolistne.
Nawozy granulowane nie są dla bukszpanów najlepsze, szczególnie tych rosnących w pojemnikach. Rośliny “zagłodzone” będą miały drobne listki, o niewłaściwym, brązowym kolorze i będą bardziej podatne na różne choroby grzybowe. Takie okazy można bardzo łatwo przywrócić do ponownej świetności poprzez lekkie cięcie korygujące, przesadzenie w świeżą, żyzną glebę lub szybkie dostarczenie składników pokarmowych. W ciągu dwóch tygodni bukszpany odzyskają ładny wygląd. Większe okazy dobrze znoszą przesadzanie tylko z dużą bryłą ziemi, młodsze okazy nie mają takiego wymogu.
Podlewanie
Nowo posadzone krzewy będą wymagały regularnego podlewania przez pierwszy rok, szczególnie w czasie upalnej, suchej pogody. W drugim roku systemy korzeniowe wciąż się rozwijają, więc zalecane jest systematyczne nawadnianie, jeśli opady deszczu nie wystarczą. Po ok. 2 lat krzewy bukszpanu należy podlewać tylko w czasie suszy, średnio 1 raz w tygodniu.
Tempo wzrostu
Odmiana bukszpanu o nazwie „Compacta” ma wyjątkowo wolne tempo wzrostu i osiągnięcie wysokości około 25 cm zajmuje jej aż… 15 lat, z kolei odmiana Buxus sempervirens rośnie w zadziwiającym tempie ok. 60 cm rocznie.
Gigantem wśród bukszpanów jest długowieczny amerykański bukszpan (Buxus sempervirens), który może dorastać do ponad 450 cm wysokości i szerokości.
Zapora na... jelenie
Bukszpan w postaci żywopłotu to doskonała bariera nie tylko przed intruzami ludzkimi, ale również przed niechcianymi gośćmi w postaci dzikich zwierząt. Krzewy (oprócz tego, że mogą być formowane w naturalne ściany zieleni) zawierają w liściach alkaloid, który jest toksyczny (mechanicznie uszkodzone liście wydzielają zapach odstraszający dzikie zwierzęta np. jelenie).
Należy jednak pamiętać, że wszystkie części bukszpanu są trujące dla ludzi.
Przycinanie gałązek zachęca do wzrostu i najlepiej wykonywać tę czynność późną wiosną lub latem (nie należy przycinać rośliny jesienią lub zimą, ponieważ nowe przyrosty są zbyt delikatne, aby poradzić sobie z mrozem).
Nie wolno również zbyt ekspansywnie przycinać krzewy, ponieważ może to spowodować gwałtowny przyrost zewnętrznych gałązek, które mogą zablokować dostęp powietrza i światła do wewnętrznej części korony rośliny. Martwe liście i łodygi mogą również gromadzić się i przenosić choroby grzybowe.
Bukszpany generalnie tniemy dwa razy do roku – wczesną wiosną i w połowie lata (ale nie później niż pod koniec sierpnia), kiedy to skracamy wszystkie tegoroczne przyrosty w przedziale ok. 1/3-1/4 długości. Zagęszczone, uformowane bukszpany przycinamy systematycznie trzy razy w sezonie. Pierwsze cięcie wykonujemy w marcu, następne w czerwcu i ostatnie w sierpniu-wrześniu.
Nieco innego postępowania wymagają krzewy zaniedbane, słabo rozgałęzione, ogołocone od dołu. Jeśli chcemy doprowadzić taki bukszpan do porządku, trzeba się wstrzymać z pierwszym cięciem do drugiej połowy maja, kiedy już minie groźba wiosennych przymrozków. Po wycięciu grubszych, zdrewniałych gałązek pozostają rany, które mogą spowodować zamieranie krzewu. Cięcie takiego bukszpanu lepiej jest rozłożyć na raty i za pierwszym razem ściąć gałęzie tylko o połowę, ale tak, by zostały na nich drobniejsze, zielone gałązki.
Strzyżenie można wykonać za pomocą sekatora (precyzyjne cięcia) lub nożyc do żywopłotu (również elektrycznych). Cięcie należy zawsze przeprowadzać za pomocą ostrych narzędzi, ponieważ rany powstałe na skutek poszarpania tkanek tępymi przyrządami, są narażone na infekcje.
Zimowa opieka
Dzięki odpowiedniej włókninie jutowej, którą należy okryć krzew, bukszpan z powodzeniem poradzi sobie, nawet w minusowych, długotrwałych temperaturach. Wskazane jest także dodatkowe zabezpieczenie w postaci warstwy ściółki, która zapewni izolację korzeni i pozwoli zachować wilgoć, aby zapobiec uszkodzeniom powodowanym przez odwodnienie podczas zimy. Jeśli wystąpi brązowienie liści w zimie, nie należy wykonywać przycięcia aż do wiosny, ponieważ nowe, delikatne przyrosty mogą źle zareagować na mróz.
Jeśli uprawiamy bukszpany w pojemnikach, to od maja do października ważne jest podlewanie, bo rośliny, które mają za sucho, nie będą rosły. Pamiętajmy, że gęste gałązki bukszpanu szczelnie wypełniają wlot doniczki i woda z deszczu, pomimo, że na zewnątrz pada – do korzeni nie dociera, dlatego podlewać należy nawet wtedy, gdy pada deszcz. Latem im jest upalniej, tym obficiej i częściej trzeba podlewać.
Nawet zimą, tylko i wyłącznie w okresach odwilży, dostarczamy wody. Pamiętajmy jednak, że korzenie bukszpanu nie powinny nigdy stać w wodzie (są gęste, cienkie i łatwo ulegają procesowi gnilnemu).
Powszechne choroby
Najbardziej powszechnym schorzeniem tego wyjątkowego krzewu to brązowienie i żółknięcie liści. Takie objawy nie muszą oznaczać niebezpieczną chorobę, poprzez żółte liście bukszpan komunikuje nieprawidłową pielęgnację – prawdopodobnie problemem jest nadmiar wody.
Niezależnie jednak od warunków i sposobu pielęgnacji, bukszpan może paść ofiarą patogenów grzybowych. Przenoszą się one z innych roślin uprawnych, a także z chwastów. Choroby grzybowe (wywołane mączniakiem prawdziwym), które najczęściej dotykają bukszpan, objawiają się na liściach i pędach. Mączniak jest bardzo niebezpieczny, ponieważ zarodniki grzybni przenoszą się także na inne, zdrowe rośliny. W tym wypadku na krzewie widoczny jest charakterystyczny, biały nalot, który powoli obejmuje coraz większą powierzchnię rośliny.
Uwaga: z biegiem czasu zainfekowany grzybem bukszpan usycha, dlatego należy zacząć działać od razu stosując specjalne preparaty dostępne w sklepach ogrodniczych.
Dużym problemem jest także fytoftoroza, która atakuje młode pędy, prowadząc do błyskawicznego zamierania. Infekcja szybko rozprzestrzenia się na całą roślinę, także na korzenie, które nie mają możliwości doprowadzenia wody do pędów. Tym samym bukszpan żółknie i powoli umiera.