Łódzka Palmiarnia jest jedną z najbardziej nowoczesnych w Europie i należy do grupy najciekawszych budynków w Łodzi. Otaczający ją Park Źródliska (wpisany do rejestru zabytków) jest najstarszym parkiem miejskim w Łodzi, powstałym na początku XIX w. z części okolicznych lasów.
Palmiarnia w Łodzi udostępniona została odwiedzającym w 1956 roku, a wiele spośród najstarszych roślin pochodzi z oranżerii łódzkich fabrykantów i carskich urzędników.
Jak to się zaczęło?
Historia kolekcji egzotycznych Palmiarni Ogrodu Botanicznego w Łodzi jest znacznie starsza od historii samego obiektu. Najstarsze rośliny znajdujące się w kolekcji, trafiły do Łodzi najprawdopodobniej już w drugiej połowie XIX wieku. Były one ozdobą oranżerii carskich urzędników oraz łódzkich fabrykantów, którzy zgodnie z ówczesną modą prześcigali się w ich kolekcjonowaniu, które stało się rozrywką i snobizmem najbogatszych. Tym sposobem przypałacowe oranżerie zamieniły się w miejsca przepełnione roślinami z różnych zakątków świata.
Miasto pierwsze rośliny egzotyczne przejęło w momencie wybuchu I wojny światowej. W 1914 roku carscy urzędnicy uciekając przed armią niemiecką oddawali na przechowanie do szklarni miejskich swoje najcenniejsze okazy, licząc na rychły powrót do Łodzi. Wśród nich znalazły się między innymi okazałe palmy, które po zakończeniu wojny, nieodebrane przez byłych właścicieli, przejął Zarząd Miasta Łodzi. Rośliny te początkowo przechowywane były w szklarniach znajdujących się w Parku im. Stanisława Staszica. Mieściły się tam bez trudu, gdyż miały one wówczas około 2 metrów wysokości, a ich wiek szacowano na 30-50 lat.
W 1925 roku Wydział Plantacji Miejskich przeniósł stale powiększającą się kolekcję roślin do budynku byłej stołówki dla bezrobotnych, który wybudowano w 1914 roku w Parku Źródliska I w celach wojskowych.
W kolejnych latach, ze względu na dotkliwy kryzys gospodarczy, zubożali łódzcy fabrykanci likwidowali własne oranżerie i przekazywali swoje zbiory botaniczne do szklarni miejskich. Skutkiem tego kolekcja roślin tropikalnych Zarządu Miasta stale się powiększała. Pomimo trudnych warunków jakie panowały w nieprzystosowanym do uprawy roślin budynku w Parku Źródliska I, kolekcja roślin egzotycznych przetrwała tam okres II wojny światowej i dzięki uporowi i poświęceniu łódzkich ogrodników nie została zlikwidowana przez okupanta.
W latach powojennych rośliny osiągnęły taką wysokość, że chcąc uratować kolekcję konieczne było podjęcie decyzji o podwyższeniu budynku byłej stołówki dla bezrobotnych. Inicjatorami przebudowy byli pracownicy zieleni miejskiej – inż. Zofia Kotnowska i inż. Feliks Góźdź. Dzięki nim w 1955 roku władze miejskie podjęły decyzję o dostosowaniu budynku do wymagań wegetatywnych roślin oraz potrzeb ekspozycyjnych całej kolekcji.
Po zakończeniu prac budowlanych i zagłębieniu w grunt donic z najwyższymi roślinami, 1 września 1956 roku po raz pierwszy kolekcja udostępniona została zwiedzającym. Wzbudziła ona ogromne zainteresowanie wśród łodzian i stała się jedną z największych atrakcji miasta.
Kolejna przebudowa Palmiarni miała miejsce w 1970 roku, kiedy to ponownie podwyższono budynki oraz oszklono ich górną kondygnację.
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia katastrofalny stan techniczny budynku Palmiarni oraz nie mieszczące się już w nim palmy, wymusiły na władzach miasta podjęcie kolejnej decyzji dotyczącej dalszych losów kolekcji. Początkowo zastanawiano się nad budową nowej Palmiarni na terenie Ogrodu Botanicznego według zmodyfikowanego projektu z lat siedemdziesiątych. Jednak w trosce o palmy będące żywymi świadkami historii naszego miasta, których korzenie na stałe wrosły w podłoże, 14 czerwca 1995 roku Rada Miejska Łodzi podjęła decyzję o modernizacji Palmiarni. Pozostawiono ją w Parku Źródliska I, gdyż przesadzenie wiekowych palm na nowe miejsce nie dawało gwarancji na ich przeżycie.
Prace remontowe związane z kompleksową przebudową Palmiarni rozpoczęto w sierpniu 1999 roku. Była to bardzo skomplikowana technologicznie i kosztowna inwestycja, gdyż ze względu na palmy wrośnięte w podłoże stary budynek przed jego rozbiórką musiał być najpierw obudowany nową fasadą Palmiarni. Dodatkowym utrudnieniem był fakt, iż wszelkie prace budowlane prowadzono na terenie zabytkowego parku, między kilkusetletnimi dębami – pomnikami przyrody, które nie mogły zostać uszkodzone.
Modernizację Palmiarni zakończono w 2003 roku i udostępniono ją zwiedzającym. W chwili obecnej powierzchnia ekspozycyjna Palmiarni wynosi 1100 m² i składa się z trzech pawilonów wystawowych, przeznaczonych dla roślin o odmiennych wymaganiach klimatycznych. Obecnie kolekcja roślin egzotycznych Ogrodu Botanicznego liczy około 9000 okazów, należących do blisko 2000 taksonów ze 120 rodzin botanicznych. Najliczniej prezentowanymi rodzinami są storczykowate (ponad 390 taksonów) i kaktusowate (ponad 230 taksonów).
Nowoczesne rozwiązania
Łódzka palmiarnia to zachwycające miejsce pełne niesamowitych, ogromnych rozmiarów egzotycznych roślin (niektóre okazy osiągnęły wysokość 18 m), które można podziwiać spacerując po wielu urokliwych, wijących się ścieżkach biegnących przez trzy znacznej wielkości pawilony (śródziemnomorska, tropikalna i półpustynna).
Każda z tych części posiada odmienne warunki klimatyczne, za które odpowiada komputer. System ten na bieżąco monitoruje parametry klimatyczne pawilonów ekspozycyjnych i według potrzeb automatycznie załącza odpowiednie funkcje jak: otwieranie i zamykanie okien, zacienianie ekspozycji lub podnoszenie wilgotności powietrza za pomocą zamgławiania.
W zmodernizowanej Palmiarni zastosowano wiele nowatorskich rozwiązań technologicznych, zapewniających odpowiednie warunki klimatyczne dla roślin oraz podnoszących estetykę obiektu. Najciekawszym rozwiązaniem jest sposób ogrzewania palmiarni, w której próżno szukać grzejników lub nawiewów ciepłego powietrza. Ich rolę spełnia tzw. zintegrowana fasada grzewcza, czyli elewacja Palmiarni składająca się z tafli zespolonych szyb połączonych ze sobą aluminiowymi szprosami, w których znajduje się instalacja grzewcza.
Pawilon śródziemnomorski
Najwyższy pawilon Palmiarni o powierzchni 422 m², wysokości 22 metrów, gromadzi rośliny charakterystyczne dla zawsze zielonych, wilgotnych lasów równikowych. Jest to fascynująca ekspozycja, w której zgromadzono m.in. 150-letnie palmy Niektóre z egzemplarzy znajdują się tutaj od początku istnienia Palmiarni, a wcześniej znajdowały się w kolekcjach zamożnych mieszkańców miasta Łódź.
Inne gatunki znajdujące się w tej części obiektu to m.in. cytrusy, wawrzyny, laury, gardenie i mirty. Rośliny te rosną one wzdłuż równika, między równoleżnikami o wartości 10 (20°) szerokości geograficznej północnej i południowej. Opady i temperatura powietrza osiągają tam wartości optymalne dla rozwoju roślin. Roczna suma opadów wynosi 2000-4000 mm, a średnie miesięczne temperatury powietrza wynoszą 25-27°C. W ciągu dnia temperatura nie przekracza 30°C, zaś w nocy nie spada poniżej 20°C. W niektórych regionach deszcz pada każdego dnia po południu (tzw. deszcz zenitalny), a pogoda taka panuje niezmiennie przez cały rok.
W pawilonie tym dobre warunki życia znajdują także rośliny ze strefy podrównikowej, gdzie rozróżnia się porę deszczową i suchą.
Pawilon tropikalny
Pawilon roślinności twardolistnej to największe pomieszczenie w Palmiarni. Zajmuje powierzchnię 588 m², a jego wysokość w szczycie osiąga 16 m.
Rosną tu niewielkie rośliny pochodzące ze strefy podzwrotnikowej, która charakteryzuje się deszczową zimą i gorącym, suchym latem. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi 20-25°C, zimą zaś średnie miesięczne temperatury powietrza nie przekraczają 10° i zdarzają się także mroźne dni.
W pawilonie zgromadzono zachwycającą kolekcję roślinności twardolistnej,zwanej czasami śródziemnomorską, w której dominują rośliny krzewiaste lub małe drzewa o liściach niewielkich, zimozielonych, skórzastych i sztywnych. Pędy i liście licznych gatunków pokryte są włoskami zmniejszającymi parowanie i ograniczającymi nagrzewanie. Wiele roślin tej strefy charakteryzuje się kolczastą formą oraz obfitą produkcją olejków eterycznych.
Kolekcja kaktusów i sukulentów
Najmniejszy z pawilonów Palmiarni, o powierzchni 100 m², przeznaczony jest do uprawy roślin ze strefy zwrotnikowej.
Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą w tej strefie 20-26°C. Dobowe wahania temperatury powietrza są bardzo znaczne – w dzień może ona przekroczyć 50°C, a nocą spaść poniżej 0°C. Przeważają opady wyjątkowo skąpe i nieregularne przy bardzo dużym nasłonecznieniu, co skutkuje ekstremalnie niskim poziomem wilgotności.
Pawilon roślinności pustyń i półpustyń potocznie nazywany jest „kaktusiarnią”, choć kaktusy stanowią tylko część eksponowanych tu roślin, zaliczanych do dużej grupy sukulentów.
Zwierzęta w Palmiarni
Palmiarnia została stworzona z myślą o kolekcjonowaniu pięknych okazów egzotycznych roślin, jednak w tym miejscu spotkamy również zwierzęta.
Wielką popularnością i zainteresowaniem, szczególnie wśród najmłodszych gości Palmiarni, cieszą się żółwie czerwonolice Chrysemys scripts elegant. Są to zwierzęta mięsożerne pochodzące z południowej i środkowej części Ameryki Północnej. Mają swoje idealne miejsce w jednym z otwartych zbiorników w pawilonie podzwrotnikowym, a latem wygrzewają się nieopodal fontanny w Ogródku Dydaktycznym.
Dogodne miejsce do życia w Palmiarni znalazły także wielobarwne ryby. Zamieszkują urokliwe, zbliżone do naturalnych, oczka wodne oraz trzy duże akwaria wbudowane w ścianę.
Informacje dla zwiedzających
Zbiory Palmiarni są udostępniane zwiedzającym przez cały rok, z krótkimi przerwami w ostatnim tygodniu marca i lipca, przeznaczonymi na intensywną pielęgnację roślin i porządkowanie obiektu.
Grupy zorganizowane mogą umówić się na zwiedzanie obiektu z przewodnikiem. Do dzieci i młodzieży skierowana jest szeroka oferta edukacyjna, która uwzględnia tematykę różnorodności przyrodniczej świata oraz metody i problemy związane z jej ochroną środowiska i ekologią.