Polski heban to surowiec rzadszy niż diamenty. Znany również pod nazwą czarny dąb powstaje w wyniku kilkusetletniego przebywania drewna dębowego w wodzie, glinie, piasku lub torfie, gdzie na skutek reakcji garbników zawartych w drewnie z solami żelaza, drewno czernieje zachowując swoje właściwości mechaniczne.
Występowanie
Czarny dąb znajdowany jest w całej niemal Europie, jednak największe jego skupiska usytuowane są w dorzeczach rzek Europy Środkowej i Południowej. W Polsce największe znaleziska znajdują się w okolicach Dębicy i Szprotawy. Największy wyeksponowany okaz czarnego dębu znajduje się w Muzeum Agatów i Skamieniałych Drzew w Dąbrowie Tarnowskiej i ma dwa metry średnicy.
Jak powstaje polski heban?
Drewno dębowe zawiera garbniki, które reagują z solami żelaza obecnymi w wodzie lub ziemi, zmieniając barwę drewna na szaroczarną do granatowoczarnej. Duży wpływ na jakość i barwę zachowanego drewna mają warunki, w jakich dotrwało do naszych czasów.
Zdecydowanie negatywnie działa okresowe wahanie poziomu wód gruntowych, powodujące cykliczne odsłanianie i zalewanie drewna. Przyczynia się to do szybszego rozkładu i, co za tym idzie, obniżenia właściwości mechanicznych. Dęby zatopione w zbiornikach wodnych, bagnach i torfowiskach, w warunkach stałej wilgotności, dotrwały do naszych czasów w bardzo dobrym stanie, mimo (w większości przypadków) rozkładu kory i bielu.
Kara śmierci
Posiadanie mebli wykonanych z czarnego dębu w carskiej Rosji było karane śmiercią. Jedynymi ludźmi, którzy bez obaw o własne życie mogli się cieszyć tym przejawem luksusu, była rodzina władcy. Dziś meble z takiego drewna może posiadać każdy, jeśli tylko… pozwala na to jego portfel. Na rynku cena metra sześciennego dębu opałowego lub przeznaczonego do produkcji mebli może kosztować kilkaset złotych. Metr mokrego czarnego dębu, który poddany musi zostać jeszcze wieloletniemu procesowi suszenia i sezonowania kosztuje kilka tysięcy złotych.
Zastosowanie
Drewno czarnego dębu wykorzystuje się do produkcji forniru oraz jako materiał rzeźbiarski. Znajduje zastosowanie przy produkcji mebli stylowych (w przeszłości wysoko cenionych mebli gdańskich), galanterii drzewnej (głównie pamiątkowej), rękojeści noży i fajek. Używany jest także w intarsjach i inkrustacjach.
4000 lat historii
Drewno dębowe nim stanie się “polskim hebanem” musi przeleżeć w ziemi lub pod wodą przynajmniej kilkaset lat, jednak czas ten w przypadku polskiego surowca jest znacząco dłuższy. W tych warunkach zawarte w dębinie garbniki w reakcji z solami żelaza barwią drewno na charakterystyczny czarny kolor oraz powodują, że 6 do 17 proc. jego struktury stanowi skamielina.
Chociaż “polski heban” może stać się towarem luksusowym, to odnajdywane w kopalniach piasku czy żwiru fragmenty tego typu drewna, są często traktowane jako odpad. Wynika to z niewielkiej świadomości dotyczącej surowca.
Co istotne, zgodnie z obowiązującym prawem, zatopione w rzekach oraz pod ziemią złoża czarnego dębu stanowią własność Skarbu Państwa.