Rośliny z rodzaju litops (Lithops) należące do rodziny Aizoaceae, są znane pod potoczną nazwą jako „żywe kamienie” (słowo lithos pochodzi z języka greckiego i oznacza kamień). Tę intrygującą nazwę zawdzięczają podobieństwu do obłych kamyków stanowiących ich naturalne środowisko. Jest to doskonały przykład tzw. zjawiska mimikry, czyli upodobniania się organizmów żywych do otoczenia w celach ochronnych. Dzięki temu mechanizmowi litopsy są prawie niewidoczne dla zagrażających im zwierząt.
Jak litopsy zostały odkryte?
W 1811 r. na południu Afryki, William John Burchell – odkrywca tej małej rośliny, usiłował podnieść z ziemi kolorowy kamyk o bardzo ciekawym kształcie i kolorze. Kamyk okazał się być… żywą rośliną. Historia odkrywcy potwierdza informacje, że żywe kamienie są symbolem szczęścia. Jak przyznał sam Burchell – od chwili odkrycia litopsów jego życie zmieniło się na lepsze.
Skąd pochodzą żywe kamienie?
Żywe kamienie pochodzą z Afryki Południowej. W swoich mięsistych liściach rośliny te gromadzą spore zapasy wody, pozwalające im przetrwać wielomiesięczne okresy suszy. Ochronę przed palącym słońcem i wyparowywaniem wody stanowi gruba skórka liści z głęboko umieszczonymi w nabłonku szparkami oddechowymi.
Uprawa i pielęgnacja
Litopsy to prawdziwi mistrzowie przetrwania. Pomimo pewnego zróżnicowania klimatycznego, w ich ojczyźnie (Afryka Południowa) dominuje klimat zwrotnikowy kontynentalny wybitnie i skrajnie suchy. Jego cechą charakterystyczną są niskie opady roczne. Na terenach, na których opady wynoszą poniżej 100 mm rocznie, brak wody deszczowej rekompensuje litopsom gęsta mgła i rosa.
Kolejnym, „wymagającym” czynnikiem klimatycznym dla tego gatunku roślin, są wysokie, nierzadko przekraczające 40 stopni, temperatury, które nocą mogą spaść poniżej zera. Również gleby, pozbawione próchnicy i składające się głównie z kwarcu, granitu, piaskowca, skał wapiennych i iłu, nie stanowią łatwych warunków do wegetacji tych niezwykłych roślin.
Najlepsze do uprawy żywych kamieni będzie zatem słoneczne stanowisko z dopływem świeżego powietrza, np. na południowym parapecie okiennym. Optymalna temperatura dla lithopsów w okresie letnim powinna oscylować w granicach 18 – 20ºC, a w okresie spoczynku natomiast w przedziale 10 – 15ºC.
Najlepszym podłożem dla tych sukulentów będzie ziemia przeznaczona dla kaktusów z 20% dodatkiem grubszego kwarcowego piasku.
Podlewanie
Podobnie jak inne sukulenty, żywe kamienie podlewa się znacznie rzadziej niż inne rośliny domowe.
Lithopsy należy podlewać regularnie, pozwalając przeschnąć podłożu pomiędzy podlewaniami. W okresie wzrostu – od połowy maja do końca września Lithopsy należy podlewać raz na 2 tygodnie. Skąpe podlewanie zalecane jest w miesiącach od marca do maja oraz od października do listopada.
W pozostałe miesiące lithopsy wymagają okresu spoczynku i w tym czasie nie wolno ich podlewać! Podlewanie wznawiamy wówczas, gdy pojawi się pierwsza para młodych liści, co następuje najczęściej w maju.
Przesadzanie
Litopsy lepiej rosną w większych skupiskach, dlatego przesadzamy je dopiero wtedy, gdy zaczynają się ze sobą stykać. W przypadku pojedynczych roślin dokonujemy tego zabiegu gdy roślina zaczyna nie mieścić się w doniczce. Używamy w tym celu doniczek o średnicy 1-2 cm większych od tych w których rośliny rosły dotychczas. Rośliny możemy przesadzać przez cały rok. Przesadzonych roślin nie należy od razu podlewać, lecz trzeba odczekać przynajmniej kilka dni.
Litopsy nie wymagają nawożenia.
Jaką doniczkę wybrać?
Zarówno plastikowa, jak i ceramiczna doniczka nadaje się do hodowli żywych kamieni. Należy jednak pamiętać, że doniczki plastikowe dłużej zatrzymują wodę, niż ceramiczne tej samej wielkości. Wobec tego rośliny w doniczkach ceramicznych należy podlewać częściej. Większe znaczenie ma rozmiar doniczek – nie powinny być one zbyt szerokie i głębokie w stosunku do wielkości rośliny.
Rozmnażanie Lithopsów
Podstawową metoda rozmnażania Lithopsów jest wysiew nasion zalecany w okresie od marca do czerwca.
Dla ochrony przed wysychaniem nasiona należy przykryć cienką warstwą piasku. Podłoże musi być stale lekko wilgotne, a pojemnik przykryty folią. Nasiona kiełkują już po kilku dniach. Młode siewki powinny pozostać w pojemniku możliwie jak najdłużej. Do dobrego rozwoju potrzebują one dużo światła. Po kilku miesiącach można je przepikować do docelowych doniczek.
Rośliny z nasion uzyskują zdolność kwitnienia po około 3 latach.
Kwitnienie
Niezwykłej urody żywe kamienie nabierają jesienią, gdy ich kuliste liście otwierają się, a ze szczelin pomiędzy nimi wyrastają piękne, białe lub żółte kwiaty. U lithopsów kwitnących na biało szczelina między liśćmi nie przecina całej powierzchni, natomiast u lithopsów o żółtej barwie kwiatów szczelina przechodzi przez całą ich powierzchnię.
Lithops karasmontana ma białe kwiaty i szaro-różowe rysunki na liściach. Inne lithopsy kwitnące na biało to: kamyk piękny (L. bella), kamyk marmurkowy (L. marmorata), kamyk solniszowy (L. salicola).
Lithops schwantesii var. kubisensis ma żółte kwiaty. Inne lithopsy kwitnące na żółto to: kamyk barwny (L. aucampiae), kamyk fordoński (L. bromfieldii), kamyk orański (L. lesliei), kamyk Helmuta (L. Helmutti).
Szkodniki i choroby Lithopsów
Prawidłowo pielęgnowane żywe kamienie rzadko atakowane są przez choroby i szkodniki. Najczęstszym błędem jest zbyt nadmierne podlewanie, które wywołuje choroby grzybowe, powodujące szybkie gnicie i zamieranie roślin.
Choroby fizjologiczne żywych kamieni mają swoje podłoże w niewłaściwej pielęgnacji – np. wybujały wzrost jest wynikiem zbyt intensywnego nawożenia azotem lub niedostatecznej ilości światła, pękanie powodowane jest przenawożeniem lub zbyt obfitym podlewaniem.
Szkodniki lithopsów to zazwyczaj szkodniki typowe dla sukulentów – przędziorki, wełnowce, ziemiórki. Są one łatwe do zwalczania przy wykorzystaniu dostępnych na rynku preparatów owadobójczych.